Zgodnie z polskim prawem do spadku powołanym zostać można na podstawie testamentu lub przepisów ustawy.

Dziedziczenie na podstawie ustawy oznacza, iż spadkobiercy dochodzą spadku według reguł ustalonych w Kodeksie cywilnym, jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu co do zasady. Tym samym kolejność dziedziczenia ustalają przepisy Kodeksu cywilnego.

W pierwszej kolejności do dziedziczenia na podstawie ustawy powołane są dzieci spadkodawcy jak również jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W wypadku gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, czyli zmarło przed spadkodawcą, udział w spadku, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Na równi z biologicznymi dziećmi spadkodawcy traktowane są dzieci przysposobione, czyli adoptowane. Jednakże przysposobiony nie dziedziczy po swoich rodzicach czy dziadkach jak i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim.

Małżonek spadkodawcy powołany zostanie do spadku na podstawie ustawy tylko wtedy, gdy pozostawał ze spadkodawcą w chwili jego śmierci w formalnym związku małżeńskim. Jednakże jeżeli spadkodawca wytoczył małżonkowi powództwo o rozwód lub separację z żądaniem ustalenie jego wyłącznej winy i żądanie to jest uzasadnione to małżonek może być wyłączony od dziedziczenia. Wyłączenie takie następuje na mocy orzeczenia sądu, zatem samo złożenie pozwu o rozwód czy separację z wnioskiem o orzeczenie wyłącznej winy drugiego małżonka nie przesądza z góry o kwestii wyłączenia od dziedziczenia.

W wypadku gdy spadkodawca nie posiadał dzieci do spadku powołani zostaną jego małżonek, rodzice i rodzeństwo. Małżonek spadkodawcy, który dziedziczy łącznie z rodzicami spadkodawcy bądź jego rodzeństwem, bądź rodzeństwem i rodzicami wynosić będzie zawsze połowę spadku.

Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy łącznie z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych. W wypadku gdy jedno z rodziców zmarło wcześniej niż spadkodawca, to jego udział w spadku przypadnie po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy. Natomiast gdy do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa.

W wypadku gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku a posiadało swoje dzieci, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom.

Do dnia 15 listopada 2023 roku, kiedy w życie weszła nowelizacja Kodeksu Cywilnego, obowiązuje zasada, że jeżeli nie ma osób z I i II kręgu, do dziedziczenia dochodzą dziadkowie spadkodawcy od strony matki i ojca. Jeżeli żadne z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym, czyli wujom czy ciotkom zmarłego, a także jego kuzynom, i idąc dalej dzieciom kuzynów. Dotyczy to spadków otwartych przed wyżej wskazaną datą.

Od 15 listopada 2023 roku, w wypadku, kiedy nie ma dziadków, ich dzieci i wnuków, sąd spadku nie będzie już musiał poszukiwać dalszych spadkobierców, a spadek przejmie gmina, w której spadkodawca zamieszkał przed śmiercią.

Nabycie spadku może nastąpić przed notariuszem (zazwyczaj kiedy jest zgoda wszystkich spadkobierców) albo przed sądem w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.

 

Bardzo często spotykamy się z pytaniami, w jaki sposób można odsunąć od dziedziczenia osoby, które za życia spadkodawcy swoim zachowaniem w stosunku do niego nie zasłużyły sobie na to aby stać się jego spadkobiercami.

 

Polskie prawo przewidywało do dnia 15 listopada 2023 roku trzy możliwości pozbawienia dziedziczenia przez taką osobę. Po pierwsze, spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia jeżeli dopuścił się w stosunku do spadkodawcy ciężkiego i umyślnego przestępstwa. Po drugie, podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Po trzecie, umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Obecnie na skutek nowelizacji dodane zostały dwie nowe przesłanki. Pierwsza z nich to uporczywe uchylanie się przez spadkobiercę od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową. Drugą przesłanką wydziedziczenia jest uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

 

Uprawnienie do uznania takiej osoby jako niegodnej do dziedziczenia ma wyłącznie sąd na wniosek osoby, która ma interes w tym aby dana osoba nie mogła dziedziczyć po spadkodawcy.

 

Spadkobierca, który został przez sąd uznany za niegodnego dziedziczenia traktowany jest tak jakby w ogóle nie dożył do dnia śmierci spadkodawcy, a tym samym należny mu spadek przypadnie innym osobom zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego.

 

Uznanie niegodności dziedziczenia pozbawia dziedziczenia zarówno na podstawie ustawy, oraz na podstawie testamentu, dotyczy to także zachowku. Należy jednak pamiętać, że jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy to przebaczenie takie wyłącza możliwość uznania takiego spadkobiercy za niegodnego.